AP ve Konsey, 19 Eylül 2023 tarihinde, Komisyonun 30 Mart 2022’de yeşil dönüşüm için tüketicilerin güçlendirilmesine ilişkin verdiği yönerge önerisi üzerinde geçici bir anlaşmaya vardı. Komisyonun, şirketlerin yeşil aklama (greenwashing) yöntemini kullanarak tüketiciyi kandırmasını engellemek için önerdiği bu yönerge, yeşil olduğunu belirten şirketlerin bu beyanlarının altını doldurarak faaliyetlerini sürdürmesini gerektirecek.
AP ve Konseyin nihai onayı aldıktan sonra, Üye Devletlerin 2026’da yürürlüğe girecek olan bu yönergeyi kanunlarına dâhil etmeleri ve değişiklikleri benimsemeleri için iki yılı olacak. Yönerge, çevresel iddialara daha sıkı kurallar getirecek ve böylece işletmelerin kanıt olmadan “çevre dostu”, “doğal”, “biyolojik olarak parçalanabilir” veya “iklim açısından nötr” gibi genel çevresel iddialarda bulunmalarını önleyecek. Yönerge ayrıca yeşil aklamanın yanı sıra geri dönüşüme de düzenlemeler getirerek, doğaya zararı olan malzemelerin geri dönüştürülerek kullanmasının engellenip üretimde tamamen çevreye uygun maddeler kullanılmasını da öneren maddeler içeriyor.
AP’deki İlerici Sosyalistler ve Demokratlar İttifakı Grubu Başkan Yardımcısı Biljana Borzan, konu hakkında “Artık çevresel iddialar kaosunu sonlandırıyoruz. Artık altı boş beyanlarda bulunmak yasaklanacak.” açıklamasında bulundu. Yönergenin yanıltıcı yeşil beyanlarını engellemesi ve yarattığı şeffaflıktan dolayı da çevreciler mutlu. Karbon Pazarı İzleme (Carbon Market Watch – CMW) gibi kâr amacı gütmeyen çevreci kurumlar, böyle bir yönergenin çıkması için uzun bir süredir AB ile iletişimdeydi ve açıklanan son karardan onlar da mutlu. CMW, yaptığı açıklamada “Karbon nötrlük iddialarının tüketiciler için anlaşılmaz olduğu görüldü ve buna bir son verilmeli. Bugün, Avrupalı tüketicilere karbon nötr uçuşlar yapabileceklerini, karbon nötr kıyafetler giyebileceklerini ve karbon nötr yiyecekler yiyebileceklerini söyleyen tuhaf ve asılsız reklamların sonu geliyor. AB, gönüllü karbon piyasasına güçlü bir sinyal gönderiyor. Mahsup etme dönemi sona erdi. Karbon kredileri, alıcıların oluşturduğu kirliliği telafi edemez.” ifadelerinde bulundu.
Yönerge Neleri Yasaklıyor?
AP ve Konsey, aşağıdakileri yasaklamayı kabul etti:
- •Tanınmış mükemmel çevresel performansa ilişkin kanıt olmaksızın, “çevre dostu”, “doğal”, “biyolojik olarak parçalanabilir”, “iklim açısından nötr” veya “eko” gibi genel çevresel iddialar;
- •Bir ürünün dayanıklılığını sınırlayan bir özelliği hakkında bilgi verilmemesi;
- •Bir ürünün çevreye nötr, azaltıcı veya olumlu etkisi olduğunu iddia eden emisyon dengeleme planlarına dayalı iddialar;
- •Onaylanmış sertifikasyon şemalarına dayanmayan veya kamusal otoriteler tarafından belirlenmeyen sürdürülebilirlik etiketleri;
- •Kullanım süresi veya yoğunluk açısından normal koşullar altında kanıtlanmamış dayanıklılık iddiaları;
- •Tüketiciye, yazıcı mürekkep kartuşları gibi tüketilebilir ürünleri gereğinden önce değiştirmesi için telkinde bulunmak;
- •Yazılım güncellemelerini işlevsellik özelliklerini artırmasına rağmen gerekli gibi sunmak;
- •Tamir edilemediği hâlde ürünlerin tamir edilebilir olduğunu iddia etmek.
Pek çok kişi AB’de tüm ürünlerin en az iki yıllık garantiye sahip olduğunun farkında olmadığından, AP üyeleri garanti bilgilerinin görünürlüklerini arttırmak için de çalışmalarda bulundu. Komisyon ayrıca, garanti süresini ücretsiz olarak uzatarak mallarının kalitesini vurgulamak isteyen üreticiler için yeni bir etiket tasarlamakla görevlendirildi.
Borzan ayrıca konuyla ilgili, “Tüketiciler için mükemmel bir anlaşma sağladık. Avrupalı tüketicilerin %60’ı tüm ürünlerle birlikte yasal bir garanti verildiğinin farkında bile değil. Bu durum bugün değişiyor; AB’deki her mağazada ve bazı durumlarda ambalajların üzerinde bir hatırlatma yer alacak.” açıklamalarında bulundu.
Kabul edilen yönerge, ürünleri iklim nötrlüğüne doğru ilerleyen bir Avrupa’ya uygun hâle getirmek üzere tasarlanmış üç yasadan sadece biri. Yönergeyi önerenler, tüketicileri güçlendiren yasanın başarısını alkışlarken, diğer iki yönerge yaklaşan AB seçimlerinin gürültüsü içinde boğulma tehlikesiyle karşı karşıya. “Tüm güvenilmez yeşil iddialar ortadan kaldırılmalıdır” diyen çevresel koalisyon ve standartlar grubu ECOS, AB’nin yeşil iddia yönergesi ve karbon giderme sertifikasyon çerçevesi başlıklı bu iki yasa üzerinde ilerleme kaydetmesi için baskı yapıyor. Her iki yasa da Mart 2023’te teklif edildi ancak ilerlemeler yavaş olarak nitelendirildi.
Bir Sonraki Adım Ne?
Geçici anlaşmanın yasalaşması için hem AP hem de Konseyden nihai onayın alınması gerekiyor. AP üyeleri tarafından yapılacak oylamanın Kasım ayında gerçekleşmesi bekleniyor. Direktif yürürlüğe girdiğinde, Üye Devletlerin yeni kuralları kendi yasalarına dâhil etmeleri için 24 ay süreleri olacak.
Tüketicilerin sürdürülebilir kararlar almaları için güvenilir ve doğrulanabilir bilgiler almasını sağlamak amacıyla 2019 yılında kamuoyuna duyurulan Yeşil Mutabakat kapsamında bir talimat yayımlandı. 2050 yılına kadar karbon nötrlüğe ulaşma hedefiyle AB’yi yeşil bir geçiş yoluna sokmaya çalışan bu yönerge teklifi, AB’nin 2050 yılına kadar net sıfır emisyona ulaşma yönündeki daha büyük hedeflerine katkıda bulunuyor. Ayrıca Yeşil Mutabakat sürecinin en önemli çıktılarından biri olan Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’nın 1Ekim 2023 tarihinde yürürlüğe girecek olması, AB’nin iklim hedeflerini bir üst seviyeye çıkardığını gösteriyor.
