“YER-SİS benzeri görülmemiş bir çalışma”

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Türkiye‘de Kentsel ve Kırsal Yerleşim Sistemleri Araştırması‘nın (YER-SİS) bugüne kadar yapılmış en kapsamlı bölgesel kalkınma araştırması olduğunu belirterek, “Araştırma, bölgesel kalkınma politikalarımızın çok daha nitelikli ve detaylı bir şekilde planlanmasına imkân verecek. Elde edilen bulgular, kamu politikalarımızın planlanmasında çok önemli bir girdi teşkil edecek. Özel sektör kuruluşlarının da yatırım, tedarik ve lojistik planlamalarında temel veri kaynaklarından biri olacak.” dedi.

Bakan Varank, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğünün yürüttüğü Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Yerleşim Sistemleri Araştırması (YER-SİS) Projesi Tanıtım webinarına katıldı. Buradaki konuşmasında, YER-SİS’in bugüne kadar benzeri görülmemiş nitelikte bir çalışma olduğunu kaydeden Bakan Varank, şunları söyledi:

TEMEL VERİ: Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, kamu politikalarımızın planlanmasında çok önemli bir girdi teşkil edecek. Ayrıca, özel sektör kuruluşlarının da yatırım, tedarik ve lojistik planlamalarında temel veri kaynaklarından biri olacak. YER-SİS Araştırması çok önemli bir boşluğu dolduruyor ve tüm politika yapıcılara nitelikli bir altlık sunuyor. “Yerleşim Sistemi” dediğimiz şey aslında bir ülkedeki yerleşimlerin coğrafi dağılımını, sosyo-ekonomik yapılarını ve birbiriyle ilişkilerini ifade eder.

13 KAT ARTIŞ: Kalkınmada öncelikli bölgelere daha cazip desteklerin sunulduğu yeni teşvik sistemi yatırımcılar nezdinde büyük bir karşılık buldu. Özel sektör yatırımları ülke sathına daha dengeli bir şekilde yayılmaya başladı. Düzenlediğimiz yatırım teşvik belgelerinin bölgesel dağılımından bunu rahatlıkla görebiliyoruz. 2020 yılında 4, 5 ve 6’ncı bölgeler için düzenlediğimiz yatırım teşvik belgesi sayısı 2008 yılına göre 5 kat artarak 2 bin 679 oldu. Bu belgelerle öngörülen yatırım tutarı 13 kat artışla 54,7 milyar lira, istihdam ise 10 kat artışla 131 bin oldu.

BÖLGESEL KALKINMA: “Bölgesel Kalkınma” yaklaşımını temel bir politika alanı olarak belirledik. Bölgelerimizin potansiyelini harekete geçirmek, rekabet güçlerini artırmak için yoğun bir mesai harcıyoruz. Gelişmişlik farklarını azaltmak için kamu yatırımlarından teşvik ve desteklere birçok alanda görece daha az gelişmiş bölgelere öncelik veriyoruz. Kalkınma ajanslarımız ve bölge kalkınma idarelerimiz aracılığıyla sayısız planlama ve analiz çalışması yapıyor, destek programları uyguluyor, tanıtım ve koordinasyon faaliyetleri yürütüyoruz.

NİTELİKLİ PLANLAMA: Yakın zamanda devreye alacağımız “Üreten Şehirler Programı” ile üretim ve ihracat merkezi konumundaki şehirlerimize odaklanacağız. Bu şehirlerimizdeki işletmelerin daha katma değerli üretim ve ihracat yapmaları için kurumsallaşma, pazarlama, yenilik ve ulaşım altyapıları alanlarında projeler geliştireceğiz. YER-SİS Araştırması bu ve benzeri bölgesel kalkınma politikalarımızın çok daha nitelikli ve detaylı bir şekilde planlanmasına imkân verecek.

YER-SİS ARAŞTIRMASI: YER-SİS Araştırmasını, yerleşimler arasındaki insan, mal, sermaye ve bilgi akışlarının analiz edildiği bir çalışma olarak tanımlayabiliriz. Bu anlamda ülkemizde bugüne kadar yapılmış en kapsamlı coğrafi çalışma özelliğine sahip. Araştırmada öncelikle eğitim, sağlık, ulaşım, iletişim, ticaret ve kargo boyutları itibarıyla Türkiye’deki tüm yerleşimler arasında gerçekleşen akışlar, yani ilişkiler analiz edildi.

ETKİ ALANLARI: İnsanların eğitim ve sağlık hizmeti almak için nereden nereye gittikleri, bu hizmetler için ne kadarlık bir mesafeyi göze aldıkları, bir yerleşim yerindeki işletmelerin hangi bölgelerle ticari ilişki kurduğu, insanların nereleri telefonla aradığı ya da nerelere kargo gönderdiği gibi birçok coğrafi ilişki ağı ortaya çıkarıldı. Devamında bu akışlar neticesinde yerleşimler arasındaki ilişkilerin yönü ve yoğunluğu belirlendi. Son olarak da yerleşimlerin birbirlerine hizmet verme büyüklükleri ve etki alanları ortaya çıkarıldı.

18 ETKİ ALANI BÖLGESİ: “Etki alanı” dediğimiz kavram, hizmet merkezi niteliğindeki bir yerleşim yerinin yoğun hizmet sunarak etkisi altına aldığı bölgeyi ifade ediyor. Türkiye genelinde bu şekilde 18 etki alanı bölgesi tespit ettik. Etki alanı yaklaşımı bize bir yerleşimin sadece kendisi olarak değil, etkileşim kurduğu yerleşimlerle birlikte değerlendirilmesi imkanını veriyor.

CAZİBE MERKEZİ: Bölge merkezi konumunda olan Diyarbakır, Malatya, Erzurum ve Van gibi illere yapılan yatırımların etki alanlarında bulunan yerleşimlere etkisini ölçebilecek, bu illere yapılacak kamu yatırımlarının ölçeğini bu durumu göz önünde bulundurularak ayarlayabileceğiz. Böylece bu iller, metropollere olan göçün yavaşlatılmasında birer cazibe merkezi olarak değerlendirilebilecek. Çalışma sonuçları ayrıca kırsal kalkınma politikalarının tasarımından yerelde etkin hizmet sunumu planlamasına kadar çok geniş bir alanda katkılar sunuyor. Bu nedenle tüm planlamacı ve icracı kurumlarımızın bu çalışmadan istifade edeceğine inanıyoruz.

ÇOK BOYUTLU BAKIŞ: YER-SİS Araştırması içeriği, kapsamı ve sonuçları itibarıyla da birçok yenilikçi özelliğe sahip. Ülkemizdeki en küçük köylerden en büyük metropollere kadar tüm yerleşim yerleri araştırmanın kapsamına dahil edildi. Bu yerleşimler arasındaki ilişkiler, çok boyutlu bir bakış açısıyla ortaya konuldu. Bunu yaparken bölgesel gelişme ve mekânsal planlama literatüründeki en güncel yöntemleri takip ettik. Ayrıca bu araştırmaya özgü yöntem ve ölçütler geliştirerek literatüre katkı sağlayacak yenilikçi bir yaklaşım benimsedik.

AR-GE PROJESİ NİTELİĞİNDE: Örneğin insanların bir hizmeti almak için ortalama ne kadarlık bir mesafeyi göze aldığını ölçen bir coğrafi saçılım endeksi ürettik. Yine tam olarak kır ya da kent olarak sınıflandırılamayan yerleşimlerin belirlenmesi ve derecelendirilmesi için “geçiş hizmet merkezleri” tanımını geliştirdik. Bu anlamda çalışmanın bir Ar-Ge Projesi niteliğine de sahip olduğunu söylersek herhalde yanlış olmaz.

DETAYLI VERİ ALTYAPISI: Araştırmanın bir diğer öne çıkan özelliği de Türkiye’deki kırsal alanlara yönelik detaylı bir veri altyapısını geliştirmiş olması. Proje kapsamında uygulanan saha çalışması ile 37 binden fazla köy, kırsal mahalle ve beldede anket yapıldı. Bu yerleşim yerlerindeki sosyo-ekonomik duruma ilişkin detaylı veriler toplandı. Temel geçim kaynakları, üretim yapısı ve nüfus hareketlilikleri veri topladığımız ana başlıklardan sadece birkaçı.

KARAR DESTEK PORTALI: Çalışmanın en önemli çıktılarından biri ise dijital dünyanın gerekliliklerine uygun olarak geliştirdiğimiz Karar Destek Portalı. Bu sistemle, çalışmada kullanılan verilerden elde edilen sonuçları, coğrafi bilgi sistemi altyapısında görselleştirerek kamuoyu ile paylaşılıyoruz.  www.yersis.gov.tr adlı web adresimizden tüm sistemi inceleyebilir, istediğiniz veriye ulaşabilirsiniz. Karar destek sisteminin başta akademik çalışmalar olmak üzere bu alanda yapılacak yeni ve kapsamlı analizlere öncülük etmesini umuyoruz.

Toplantıda, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanı Cevdet Yılmaz ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürü Barış Yeniçeri de bir konuşma yaptı.