‘Şu anda kesinlikle enflasyon muhasebesi uygulanmalı’

GİRAY DUDA

Yüksek enflasyon, ülkelerdeki sosyal ve ekonomik yaşamı bozuyor, kötü ve kalıcı etkiler bırakıyor. İnsanlar yoksullaşırken, faal şirketler de enflasyon ortamında ne kadar kazançlı ya zararda olduklarını belirleyemiyorlar. Şirketler için ilk çare enflasyon oranı belli bir düzeyin üstüne çıkınca enflasyon düzeltmesi (enflasyon muhasebesi) uygulanması. Türkiye’de daha önce de uygulanan enflasyon muhasebesinin ayrıntılarını Yeditepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Dursun Arıkboğa’ya sorduk.

– Sayın Arıkboğa, son günlerde çeşitli platformlarda, sanayi odası başkanlarından, OSB başkanlarından ve TÜRMOB Başkanı’ndan enflasyon muhasebesine geçilmesi çağrıları yapıldı. Bu konuda Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’ye talep dosyaları sunuldu. Enflasyon muhasebesi nedir? Hangi durum ve koşullarda uygulanır?

– Enflasyon muhasebesi ya da vergi mevzuatımızda geçtiği şekliyle enflasyon düzeltmesi, yüksek enflasyonun şirketlerin mali tablolarında yaratmış olduğu etkiden arındırılması işlemidir. Burada amaç, gerek işletme yöneticileri ve gerekse de işletmeyle ilgili karar vermek durumunda olan kişi ve kurumlara işletmenin mali yapısı ve faaliyet sonuçları hakkında gerçeğe uygun bilgi sunulmasıdır.

Basit bir örnekle yüksek enflasyonun neden olduğu olumsuzlukları şöyle açıklayabiliriz: Örneğin üç yıl önce 60.000 TL’ye alınmış bir otomobil, işletme kayıtlarında aynı tarihi maliyet değeriyle gösterilmektedir. Oysa üç yıl kullanılmış aynı otomobil, yüksek enflasyon nedeniyle piyasada 200.000 TL’den alınıp satılıyor olabilir. Dolayısıyla, işletmenin mali tablolarında yer alan otomobil varlığı, gerçek değerinden çok daha düşük bir değerle gösterilmiş olacaktır.

2021 YIL SONUNDA KOŞULLAR SAĞLANMIŞTI

30 Aralık 2003 tarihli resmi gazetede yayımlanan 5024 sayılı yasaya göre, enflasyon oranının, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde yüzde 100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde yüzde 10’dan fazla olması halinde mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Fiyat endeksi olarak ÜFE yani üretici fiyat endeksi esas alınmaktadır. 2021 yılı sonunda enflasyon düzeltmesinin koşulları sağlanmıştı.

ŞİRKETİN GERÇEK RESMİ GÖRÜLÜYOR

– Yakın geçmişte enflasyon muhasebesi ne gibi koşullarda uygulanmıştı? Somut sonuçları nasıl oldu?

– Ülkemizde, 2004 yılında ilk kez enflasyon düzeltmesi uygulandı. Ancak takip eden yıllarda yasada belirtilen koşullar gerçekleşmediği için uygulama sona erdi. Enflasyon muhasebesinin somut sonucu, şirketin gerçek resmini gösteren mali tabloların raporlanmasıdır. Elbette bunun sonucu olarak kar veya zarar rakamları da enflasyonun etkisinden arındırıldığı için şirketler gerçek karları üzerinden vergi verdikleri ve gerçek karları üzerinden kar dağıttıkları için özkaynakları daha az erimiş oldu.

ŞİRKETLER SAĞLIKLI DEĞERLENDİRİLEMEZ

– Sizce bugün enflasyon muhasebesi uygulanmalı mıdır?

– Kesinlikle evet. Çünkü, enflasyon nedeniyle mali tablolarda yer alan pek çok kalem farklı satın alma gücüyle ifade edildiği için mali tablolar anlamsız hale gelir. Aynı zamanda, her şirket enflasyondan farklı etkilendiği için kıyaslama yapmak da mümkün olamaz. Bu durumda, şirket hakkında sağlıklı bir değerlendirme yapmak da zorlaşır. Vergi etkisini bir tarafa bırakarak, doğru bilgiye ulaşmak için enflasyon muhasebesi uygulamakta yarar vardır.

ŞİRKETLER FARKLI FARKLI ETKİLENİR

– İş dünyasının bu taleplerdeki en büyük gerekçesi, sürekli ve hızlı artan fiyatlar nedeniyle işletme sermayesinin erimesidir. Yüksek enflasyon şirketlere nasıl zararlar verir? Bilanço, gelir-gider hesapları, alım-satımlarında nasıl sorunlar ortaya çıkarır?

– Yüksek enflasyon belirsizlik demektir. Aslında şirket yöneticilerini ya da sahiplerini en çok rahatsız eden bu belirsizlik ortamıdır. Çünkü, karar almak zorlaşır. Mali tablolar özelinde konuşmak gerekirse, daha önce de belirttiğim gibi yüksek enflasyon, her şirketi aynı şekilde etkilemez. Örneğin, yabancı kaynak kullanarak yatırımlarını finanse eden şirketlerle özkaynak finansmanını tercih eden şirketler; ihracat yapan ya da yabancı para ile satış yapan şirketler ile TL satış yapan şirketler veya peşin satış yapan şirketlerle vadeli satış yapan şirketler enflasyondan farklı etkilenirler.

Parasal varlıkları, yani nominal değeri aynı olup enflasyon neticesinde satın alma gücü azalan nakit ve alacak gibi varlıkları fazla olan şirketler enflasyondan olumsuz etkilenirken, borçlanarak sabit yatırım yapan şirketler enflasyondan olumlu etkilenirler. Şirketler, yükselen fiyatlardan olumsuz etkilenmemek için hammadde stoklarını artırır, vadeli satışlarda yüksek vade farkı talep etmeye başlarlar. Sonuç olarak, ekonomi normal akışının dışına çıkar.

ENFLASYON MALİ TABLOLARI BOZUYOR

– Yüksek enflasyonun, şirketleri gerçeğe aykırı biçimde kazançlı, büyüyen kurumlar olarak gösterdiği ve bu nedenle enflasyon muhasebesine geçilmesi isteniyor? Sizin görüşünüz nasıldır?

– Daha önce de belirttiğim gibi enflasyonun mali tabloları bozucu etkisi olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Yüksek enflasyonlu dönemlerde bozulma daha da fazla olur. Bu nedenle, mali tabloların enflasyonun etkilerinden arındırılması ve böylelikle karar vericilere doğru bilgiler sunulması gerekir. Enflasyon düzeltmesi sonucunda devletin vergi kaybı olsa da ya da bazı şirketler daha fazla vergi vermek zorunda kalsalar da doğru bilgi için bu maliyete razı olmak gerekir. Diğer taraftan, enflasyonun her şirketi olduğundan fazla karlı gösterdiğini söylemek de doğru bir yargı değildir.

ENFLASYON MUHASEBESİ SİYASETEN TERCİH EDİLMEDİ

– Enflasyon muhasebesi uygulaması neden ertelendi?

– Bu soruya kesin yanıt vermek mümkün değil. Çünkü, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın tercihi olabilir. Ya da muhasebe meslek mensupları henüz hazır olmadıkları için bakanlık nezdinde baskı yapmış olabilirler. Ama bu durumda bile bakanlığın uygulamayı 2023 yılına ertelemiş olmasını anlamak mümkün değil. Siyasi bir tercih olma olasılığı oldukça yüksek. Yüksek enflasyonu resmileştirme anlamına gelecek enflasyon muhasebesi uygulaması, siyaseten tercih edilmedi ve uygulama seçimler sonrasına bırakılmış oldu.

İKTİDARLAR SICAK BAKMIYOR

– Maliye ve kamu yöneticilerinin eskiden beri enflasyon muhasebesini uygulamada biraz soğuk davrandığı biliniyor? Bunun nedenleri nedir? Devletin bu uygulama nedeniyle zarara uğraması mı söz konusu?

– Dediğim gibi enflasyon muhasebesinin uygulanması, yüksek enflasyonlu bir ekonomi olduğumuzun yasal olarak kabul edilmesi anlamına gelir ki hiçbir iktidar buna sıcak bakmaz. 2004 yılındaki uygulamadan devletin vergi kaybı olup olmadığını veya vergi kaybı olduysa ne kadar olduğunu bilmiyoruz. Bakanlığın elinde bu bilgi olabilir. Her işletme, mali yapısına ve iş modeline bağlı olarak farklı etkilendiği için bazı işletmelerin vergi matrahı artarken bazı işletmelerin vergi matrahı azaldı. Devletin vergi gelirleri üzerinde net etkinin ne kadar olduğu konusunda değerlendirme yapabilecek veriler yok.

GELİR VERGİSİ TARİFESİ GÜNCELLENMELİ

– Enflasyondaki yükseliş nedeniyle ücretlilerde gelir vergisi dilimlerinin yeniden ele alınması taleplerini nasıl değerlendiriyorsunuz?

– Yüksek enflasyonun toplumun tüm kesimlerini olumsuz etkilediği yadsınamaz bir gerçek. Ancak, en çok etkilenen kesimin sabit gelirli, yani ücretliler olduğu da açıktır. Burada asıl çözüm, tabii ki enflasyonla mücadeledir. Yani ekonomiyi yüksek enflasyona teslim etmemektir. Uygun para politikaları ile bir yandan enflasyonla mücadele ederken, bir yandan da enflasyondan en çok etkilenen toplum kesimlerinin desteklenmesi gerekir. Bu bağlamda içinde bulunduğumuz ortamda, vergi tarifesinin yeniden gözden geçirilmesine ve yeni bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. Asgari ücretle çalışanlar bile yılın ikinci yarısında ikinci dilimden vergilendirilmektedir. Güncelliğini yitiren bu tarifenin yeniden düzenlenmesi faydalı olacaktır.

YÜZDE 10’DAN AZ OLURSA SONA ERER

– Enflasyon muhasebesi uygulaması hangi koşullarda ve nasıl sona eriyor? Bu dönemde sorunlar yaşanıyor mu?

– Enflasyon düzeltmesi uygulaması, üç yıllık enflasyon oranı yüzde 100’den az ya da son yılının enflasyonu yüzde 10’dan az olması durumunda sona erer. 2004 yılında tecrübe edildiği üzere bu durum, uygulamada herhangi bir sorun yaratmaz.

UYGULAMASI GEREKEN BAŞKA ÜLKELER DE VAR

– Dünyada başka ülkelerde de uygulanıyor mu?

– Dünyanın pek çok ülkesinde hisse senetleri borsalarda işlem gören şirketler, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ile uyumlu finansal raporlama yapmak zorundadırlar. Bizim ülkemizde de hisse senetleri Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler, banka ve benzeri kuruluşlar, sigorta şirketleri ve belirli bir büyüklüğün üstünde olan şirketler, Uluslararası Finansal raporlama Standartları ile birebir aynı olan Türkiye Finansal Raporlama Standartları ile uyumlu finansal raporlama yapmak zorundadırlar.

29 no’lu standart, yüksek enflasyonlu ekonomilerde finansal raporlamayı düzenler. Vergi yasalarındaki enflasyon düzeltmesinden farklı olarak yalnızca üç yıllık enflasyon oranına değil bazı nicel faktörlere de bakılır. Örneğin nüfusun çoğunluğu parasal tutarları yerel para biriminden değil, nispeten istikrarlı döviz cinsinden belirliyorsa ya da kısa süreli bile olsa vadeli satışlarda vade farkları hesaplanıyorsa o ülke ekonomisinin yüksek enflasyonlu ekonomi olduğu kabul edilir. Bu durumda mali tabloların enflasyonun etkisinden arındırılması zorunludur.

2021 yılı sonu itibariyle Türkiye dışında Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına göre enflasyon muhasebesi uygulanması gereken birkaç ülke daha var. Arjantin, Lübnan, Sudan, Venezuela, Zimbabve ve Yemen bu ülkeler arasında yer almaktadır.

GLOBAL SANAYİCİ