ARİF ESEN
Konya Teknik Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Ahmet Turan’a Konya’nın Hadim ilçesi sınırları içindeki Şaban dağında mermer projesine izin verilmesinin ardından bölgenin jeolojik-tektonik yapısını sorduk. Turan, “Orta Toroslar kuşağında yer alan Bozkır-Hadim-Ermenek hattı, jeolojik-yapısal jeolojik (tektonik) yapısı çok renkli ve de jeoloji mesleğiyle uğraşanlar için oldukça zorlu bir bölgedir. Bu nedenle bölgedeki mermer istihsalini, çok zora sokacak olan jeolojik özelliklere sahiptir. Sözü edilen alanlar, mermer işletmeciliği için uygun alanlar değildir. Bundan 10-15 yıl önce Ermenek bölgesinde yüzlerce sahada ön işletme faaliyetinde bulunuldu. Mermercilik faaliyeti için, jeolojik-tektonik durumu, Hadim bölgesine göre daha müspet olmasına rağmen, Ermenek’teki bu faaliyetlerin neredeyse tamamına yakını başarısız oldu” dedi. Dr. Öğretim Üyesi Ahmet Turan’a yönelttiğimiz sorular ve yanıtları şöyle:
YERBİLİMLERİ LİTERATÜRÜNE GEÇEN ‘HADİM NAPI’NIN ÖZELLİKLERİ ÇOK ZORLU
– Değerli hocam, Yukarı Göksu havzasının jeolojik-tektonik yapısını anlatır mısınız? Ermenek’ten Bozkır’a uzanan alanın özellikle Hadim yöresinin yapısı mermer üretimi için uygun mu?
– Orta Toroslar kuşağında yer alan Bozkır-Hadim-Ermenek hattı, jeolojik-yapısal jeolojik (tektonik) yapısı çok renkli ve de jeoloji mesleğiyle uğraşanlar için oldukça zorlu bir bölgedir. Bu bölge yaklaşık olarak günümüzden 40 milyon yıl önce Eosen döneminin orta-sonlarında meydana gelen kıta-kıta çarpışması ile bugünkü tektonik konumunu, büyük ölçüde kazanmıştır. Söz konusu çarpışma olayı ki, yüzlerce metre kalınlıkta, kilometrelerce genişlikte ve onlarca kilometre uzunluktaki devasa kaya kütleleri yer değiştirerek onlarca kilometre taşınmışlardır. Bu tektonik yer değiştirme olayları, tek bir hat boyunca olmayıp özellikle Hadim ve çevresinde, birbiri üzerinde ayrı ayrı paketler halinde 6 defa tekrarlanmaktadır. Bu durum 1940′ lı yıllarda Alman jeolog M. Blumenthal tarafından ilk kez “Hadim Napı” şeklinde yerbilimleri literatürüne kazandırılmıştır. Normal jeoloji kurallarına göre, herhangi bir yörede, yer kabuğunu oluşturan kayalar, ilk oluşandan en son oluşana doğru, yani en yaşlıdan en gence doğru üst üste sıra ile dizilirler. Nap ise bu düzenin bozulmasıyla ortaya çıkmış bir durumu gösterir. Yani genç kaya kütlelerinin, genç dağların üzerinde, daha yaşlı-daha eski kaya kütlelerinin, dağların bulunması halidir. Takdir edersiniz ki bu devasa kaya kütleleri birbirleri üzerinde kilometrelerce hareket ederlerken, çok aşırı bir tarzda kıvrılacaklar-bükülecekler ve yine makro ve mikro ölçekte kırılıp-ufalanacaklardır. Yaklaşık 40 milyon yıldan günümüze kadar olan bu süreçte, epirojenik olaylar (düşey yönde alçalma ve yükselmeler) ile aşınma, taşınma, donma, çözünme, günlenme, yağış (özellikle yağmur suları) gibi dış dinamik olaylar; bölgedeki kayaların da büyük ölçüde kalker-kireçtaşı oluşuna bağlı olarak, iç ve dış karstlaşma süreçlerini de hızlandırmış ve yörede yoğun dolin-düden- mağara oluşumuna olanak sağlamıştır. Meselâ Hadim’e çok yakın mesafelerdeki Suçıktığı ve İnönü mağaraları ve Çobanağacık Obruğu gibi. Karstlaşma süreçleriyle ilintili olarak, bu kalkerli arazilerde, 20-30 metre derinlere kadar inebilen, yoğun terra-rosa oluşumları ile, derinlerde kırmızı-kahverengi-koyu sarı renk kontrastları da oluşabilmektedir. Bu anlatılan durumların tamamı, bölgedeki mermer istihsalini, çok zora sokacak olan jeolojik unsurlardır.
BU ALANLAR, MERMER İŞLETMECİLİĞİ İÇİN UYGUN ALANLAR DEĞİLDİR
– Sayın hocam, şu anda bildiğiniz gibi Hadim’in Gerez köyü sınırları içindeki Şaban dağında özel bir şirketin mermer ocağı projesine Konya Valiliği ‘ÇED gereksiz diyerek’ üretim izni verdi. Hadim ilçesi sınırları içinde özellikle Akdağ’da altı projenin izin başvurusunda bulunduğunu biliyoruz. Bu alan mermer üretimine uygun mu? Bunlardan bazıları izin başvurusunda ‘mermer ve taş kırma’ projesi diyor. Mıcır mı üretecekler? Fark var mı? Yatırımcılara uyarı ve önerileriniz nelerdir? Yatırım tutarını karşılayabilecek mermer üretimi yapılabilir mi?
– Sözü edilen alanlar, mermer işletmeciliği için uygun alanlar değildir. Bundan 10-15 yıl önce Ermenek bölgesinde yüzlerce sahada ön işletme faaliyetinde bulunuldu. Mermercilik faaliyeti için, jeolojik-tektonik durumu, Hadim bölgesine göre daha müspet olmasına rağmen, bu faaliyetlerin neredeyse tamamına yakını başarısız oldu. Ermenek çevresinde, bugün için, bir kaç ocakta üretim yapılabilmektedir. Çok ayrıntılı jeolojik-jeofizik ve ÇED çalışmaları yapılmadan, böylesi bölgelerde, mermercilik faaliyeti düşünülmemelidir. Yoksa mermer sektöründeki meslektaşlarımız için, çok büyük kayıplar söz konusu olur. Hadim bölgesinde sözü edilen alanlardan, yüksek kaliteli yapı taşı, beton agrega malzemeleri ve mıcır, dolgu malzemesi ve kaliteli kireç üretimleri fevkalade yapılabilir. Bölgedeki kalker ve mermerlerin tektonik konum ve yapıları, bu tür işletme kuracaklar için, oldukça uygundur.
‘AH HOCAM, VAH HOCAM’
– Bu alandaki çalışmalarınızdan ve yapılan yatırımlardan, alınan sonuçlardan örnekler verir misiniz?
– Orta Toros Kuşağında mermer, kömür ve bazı metalik madenler ile ilgili olarak özellikle küçük ölçekli işletme kuracaklar, bizimle görüşürler. Bizde bölgenin jeolojik-tektonik-morfolojik özelliklerini, onların anlayacağı sadelikte anlatırız. Karşılaşacakları nimet ve külfetleri bir bir söyleriz. Tabii ki onlar, çok yüksek bir kazanç heyecanı ile, bizim belirttiğimiz külfetli noktaları unuturlar ve ellerindeki sınırlı sermaye tükenince, “ah hocam, vah hocam, sizin dedikleriniz doğruymuş” derler ve biz de, yaşanan hüsranı üzülerek dinlemek zorunda kalırız.
HER MADENCİLİK FAALİYETİ ÇEVREYE VE DOĞAYA ZARAR VERİR ANCAK…
– Mermer üretimi iddia edildiği gibi su kaynaklarına, yaban hayata, ormana, bağa-bahçeye çevreye zarar verir mi?
– Mermer ve taş ocağı işletmeleri de, diğer madencilik faaliyetlerinde olduğu gibi çevreye-doğaya zarar verir. Yaban hayatını, kaliteli su rezervlerini, ziraî alanları ve ormanlık sahaları negatif yönde etkiler. Ancak objektif ve bilimsel donelere göre, artılar ve eksiler ayrı ayrı toplanır, eğer artılar toplamı eksilerden fazla ise, söz konusu işletmeci kuruluşun, teknik ekibi-teknik donanımı-sermayesi ve üretim tecrübesi bu iş için yeterli ise, o zaman faaliyete geçilir. Yoksa ”bizim faaliyet alanımız yüksek rakımda, yerleşim az, hava-su zaten temiz ve bol” gibi Orta Çağ’dan kalma bir zihniyet ile ‘ÇED raporuna da gerek yok’ denilemez.
TARIM VE HAYVANCILIK TEŞVİK EDİLMELİ, SULAMA İMKANLARI ARTIRILMALI
– Yukarı Göksu Havzası’nda madem madencilik zor ve ekonomik değil önerileriniz neler?
– Ülkemiz genelinde olduğu gibi maalesef benim de ilk ve ortaokul çağlarımın geçtiği Yeşil Hadimimiz’de de, madencilik, hep bir umut ışığı ve kurtarıcı sektör olarak görülmüştür. Hadim çevresinde, yüksek lisans ve doktora yaptığım yıllarda, yörenin fakir ancak gönlü çok zengin ve misafirperver insanlarının, dile getirdiği ”Akdağ’da büyük bir maden var, Çaldağı’nda kömür var, İbrim Dağ’ında altın var” gibi serzenişlerini, hep içim parçalanarak dinlemişimdir. O günlerde kıymetli hemşerilerime, belediye başkanımıza, kaymakamımıza önerdiğim uygun gölet alanlarının faaliyete geçirilmesiyle, tarım ve hayvancılık konularında, en doğal ve en verimli ürün yetiştirebilme sevdasını aşılamak isteyişim, bugün de geçerli bir dürtüdür. Madencilik zor bir faaliyettir. Belki büyük kazandırır, ama aynı büyüklükte sorumluluk, zorluk ve riskler de içerir. Bir bölgeye bir maden faaliyeti getirildiğinde, tabii ki işsiz insanlarımıza bir umut doğuyor. Ancak beraberinde birçok olumsuzluğun geleceğini de unutmamak lâzım. Çağımız bilgi çağı. Her işimizi bilimin ışığında, konularında uzman bilim insanlarının uyarılarına uygun bir şekilde yapmalıyız. Sanırım o zaman daha mutlu oluruz.
